Postępowanie restrukturyzacyjne: Ochrona przed egzekucją i szansa dla dłużnika

Ochrona przed egzekucją i szansa dla dłużnika
W czasie trwania postępowania restrukturyzacyjnego wierzyciele nie mogą wszcząć i prowadzić egzekucji. To skłania dłużników zagrożonych niewypłacalnością do rozpoczęcia procesu restrukturyzacji.

Celem postępowań restrukturyzacyjnych jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika poprzez umożliwienie mu restrukturyzacji polegającej na zawarciu z wierzycielami układu (porozumienia dotyczącego spłaty zobowiązań). Wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego uposaża dłużnika w szeroki wachlarz procedur oddłużeniowo-naprawczych, przy jednoczesnym zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli.

Bezpieczny majątek

Dłużnik, dzięki ochronie, jaką otrzymuje wraz z zainicjowaniem postępowania restrukturyzacyjnego, może się skupić na wypracowaniu porozumienia z wierzycielami bez obawy o majątek, który w drodze postępowań egzekucyjnych podlegałby sukcesywnemu uszczupleniu.
Ustawa przewiduje możliwość zawarcia układu z wierzycielami w drodze czterech postępowań restrukturyzacyjnych: postępowania o zatwierdzenie układu, przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego oraz postępowania sanacyjnego.
Przedmiotowe postępowania różnią się od siebie m.in. stopniem sformalizowania, czasem trwania, procedurami restrukturyzacji majątku dłużnika, sposobem zarządzania przedsiębiorstwa, a także zakresem ochrony przeciwegzekucyjnej. Co do zasady, im lepsza jest sytuacja przedsiębiorstwa oraz kontakt dłużnika z wierzycielami, tym korzystniej będzie zainicjować mniej restrykcyjne postępowanie restrukturyzacyjne.
Niestety dłużnicy zazwyczaj przeciągają wdrożenie procesu restrukturyzacji do momentu, w którym są już niewypłacalni, co znacznie utrudnia skuteczne przeprowadzenie postępowania. Zmiana podejścia przedsiębiorców zagrożonych niewypłacalnością i podjęcie działań restrukturyzacyjnych niezwłocznie po pojawieniu się trudności finansowych z pewnością przyczyniłaby się do większej efektywności postępowań restrukturyzacyjnych.

Postępowanie o zatwierdzenie układu
Postępowanie o zatwierdzenie układu (PZU 2.0.) wprowadzono do prawa restrukturyzacyjnego ustawą z 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Zadłużonych oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2021 r., poz. 1080). Obecnie jest to najpopularniejsza forma postępowania restrukturyzacyjnego. Na tle pozostałych postępowań PZU 2.0. wyróżnia się najniższym stopniem sformalizowania, gdyż po zawarciu umowy o nadzór nad postępowaniem z doradcą restrukturyzacyjnym umożliwia zawarcie układu w wyniku samodzielnego zbierania głosów wierzycieli przez dłużnika, bez udziału sądu.
Sąd włącza się do postępowania o zatwierdzenie układu dopiero po złożeniu przez dłużnika wniosku o zatwierdzenie przyjętego już układu. Wniosek ten podlega bowiem kontroli jedynie przez pryzmat jego zgodności z prawem.
Ustawodawca przewidział możliwość skorzystania z procedury postępowania o zatwierdzenie układu wraz z dokonaniem obwieszczenia (skutkującym objęciem majątku dłużnika ochroną przeciwegzekucyjną) tylko raz na 10 lat. Zainicjowanie tego rodzaju postępowania jest możliwe wyłącznie, gdy suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15 proc. ogólnej sumy wierzytelności.

Konieczne obwieszczenie
Postępowanie o zatwierdzenie układu przyznaje dłużnikowi najpełniejszą ochronę przeciwegzekucyjną, jaką przewiduje prawo restrukturyzacyjne (taką samą, jaką zapewni dłużnikowi postępowanie sanacyjne). Rozpoczyna się ona z chwilą dokonania obwieszczenia
o ustaleniu dnia układowego i trwa do prawomocnego umorzenia postępowania w przedmiocie rozpoznania wniosku o zatwierdzenie układu albo zakończenia postępowania o zatwierdzenie układu.
W sytuacji gdy dłużnik zamierza skorzystać z ochrony przeciwegzekucyjnej oraz kontraktowej przewidzianej w ustawie, niezbędne jest dokonanie obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego. Obwieszczenia może dokonać jedynie doradca restrukturyzacyjny, który pełni funkcję nadzorcy układu po zawarciu umowy z dłużnikiem oraz sporządzeniu spisu wierzytelności, spisu wierzytelności spornych i wstępnego planu restrukturyzacyjnego. Ochrona ta występuje tylko i wyłącznie w sytuacji dokonania obwieszczenia. Dodać przy tym należy, że istnieje również możliwość przeprowadzenia PZU 2.0. bez dokonania obwieszczenia i bez ochrony przed egzekucją.
Wraz z dniem ukazania się obwieszczenia o dniu układowym w Krajowym Rejestrze Zadłużonych aktywacji ulega ochrona przed egzekucją, która skutkuje zawieszeniem wszystkich toczących się postępowań egzekucyjnych prowadzonych w celu zaspokojenia wierzytelności z majątku dłużnika. Jednocześnie od tej daty niedopuszczalne staje się wszczęcie nowych postępowań egzekucyjnych oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia lub zarządzenia zabezpieczenia roszczenia na majątku dłużnika (art. 226e w zw. z art. 312 Prawa restrukturyzacyjnego).

Odmowa lub umorzenie

Jak pojmować niedopuszczalność egzekucji i co się stanie, gdy wierzyciel złoży odpowiedni wniosek egzekucyjny do komornika, np. nie wiedząc, że w stosunku do dłużnika zaistniało zdarzenie uniemożliwiające mu prowadzenie egzekucji przeciwko zagrożonemu niewypłacalnością lub niewypłacalnemu przedsiębiorcy?
W literaturze wyrażono pogląd, że niedopuszczalność wszczęcia egzekucji i postępowania egzekucyjnego oznacza, że w razie złożenia przez wierzyciela odpowiedniego wniosku w tym zakresie, organ egzekucyjny winien odmówić wszczęcia postępowania egzekucyjnego, a w razie wszczęcia postępowania – umorzyć je na podstawie art. 824 § 1 pkt 2 Kodeksu postępowania cywilnego.
Bezsprzeczny jest w tym miejscu wniosek, że niedopuszczalność egzekucji i zabezpieczenia wskazuje na to, że organ egzekucyjny nie może podejmować żadnych czynności egzekucyjnych
i zabezpieczających. W razie naruszenia przez komornika przepisów nałożonych ustawą prawo restrukturyzacyjne, dłużnik może złożyć skargę na czynności komornika (art. 767 § 1 k.p.c.),
domagając się uchylenia dokonanych zajęć i umorzenia postępowania egzekucyjnego.

Zakaz wypowiadania umów
Kolejnym korzystnym dla dłużnika aspektem nowego postępowania o zatwierdzenie układu jest zmiana wprowadzona przez ustawodawcę polegająca na zakazie wypowiadania umów (art. 226e
w zw. z art. 256 Prawa restrukturyzacyjnego). Zgodnie z nowym brzmieniem ustawy, zakaz wypowiadania obejmie, tak jak dotychczas, m.in. umowy najmu i dzierżawy lokalu lub nieruchomości, w których dłużnik prowadzi działalność, umowy kredytu, leasingów, poręczeń, ubezpieczeń, licencji, ale także – co jest istotną zmianą stanu prawnego – umowy o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika. Pozbawienie dłużnika tych elementów uniemożliwiłoby mu prowadzenie przedsiębiorstwa, a także wykonanie układu. O tym, które umowy wiążące dłużnika należą do tej kategorii, ma decydować samodzielnie nadzorca sporządzając ich spis.

Czas trwania postępowania
Skutki dokonania obwieszczenia o dniu układowym i ochrona przed egzekucją obowiązują przez
cztery miesiące. Warunkiem jej przedłużenia na dalszy okres jest złożenie przed upływem wskazanego terminu wniosku o zatwierdzenie układu do właściwego sądu restrukturyzacyjnego.
Dla niektórych przedsiębiorców w razie niepowodzenia i nieosiągnięcia zamierzonego celu PZU 2.0. okres czterech miesięcy trwania przedmiotowego postępowania może być niewystarczający do wypracowania oraz zawarcia układu z wierzycielami. W takiej sytuacji, w myśl art. 226 h Prawa restrukturyzacyjnego, istnieje możliwość złożenia przez dłużnika uproszczonego wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego lub o ogłoszenie upadłości w terminie wskazanym w ustawie. Praktyka wskazuje bowiem, że niekiedy okres czterech miesięcy jest niewystarczający do przeprowadzenia negocjacji z wierzycielami, tj. szczególnie z instytucjami finansowymi, które nie są w stanie przeprocedować decyzji związanych z akceptacją propozycji układowych dotyczących wysokich wierzytelności w tak krótkim czasie. W takich sytuacjach nadzorca układu powinien rozważyć alternatywne rozwiązanie dla dłużnika i ewentualny dobór innego postępowania restrukturyzacyjnego, które umożliwi przedsiębiorcy zawarcie układu z wierzycielami.

Odpowiedzialność członków zarządu
Samo zainicjowanie PZU 2.0. poprzez obwieszczenie o dniu układowym nie uchroni członków zarządu spółek kapitałowych od odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Jednym z możliwych rozwiązań w kontekście ochrony członków zarządu spółki jest odpowiednio wczesne zainicjowanie ww. postępowania i wydanie postanowienia przez sąd w przedmiocie zatwierdzenia układu w odpowiednim czasie. Podstawą zwolnienia z odpowiedzialności w myśl
art. 299 § 2 Kodeksu spółek handlowych jest bowiem wydanie przedmiotowego postanowienia nie później niż w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Art. 21 prawa upadłościowego powoduje, że w praktyce pomimo braku odpowiednika art. 299 k.s.h. w przepisach o spółce akcyjnej, członkowie zarządu obu spółek kapitałowych ponoszą taką samą odpowiedzialność.

Statystki sporządzone na podstawie danych z Krajowego Rejestru Zadłużonych wskazują, że postępowania o zatwierdzenie układu stanowią ok. 90 proc. wszystkich postępowań restrukturyzacyjnych, a na najwięcej tego rodzaju postępowań decydują się osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz gospodarstwa rolne. Zainteresowanie PZU 2.0. można również uzasadniać ekonomiką, gdyż jest to postępowanie, które nie wymaga tak wysokich nakładów finansowych, jak pozostałe.
Niski stopień sformalizowania, pewność uruchomienia i szybkie przeprowadzenie postępowania
o zatwierdzenie układu wraz z szeroką ochroną przeciwegzekucyjną, stanowi główny czynnik skutkujący tym, że postępowanie o zatwierdzenie układu (PZU 2.0.) zdecydowanie dominuje spośród wszystkich rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych wdrażanych w naszym kraju.