Stan klęski żywiołowej, firmy w warunkach kryzysowych.

Prawo tworzone jest głównie na czas pokoju. Jego zadaniem jest normowanie życia codziennego ludzi, stosunków prawnych między podmiotami czy prowadzenia biznesu. Nie można jednak zapominać o tym, że życie pisze różne scenariusze. Aby uniknąć chaosu w czasie katastrof naturalnych, zdecydowano się wprowadzić przepisy o stanie klęski żywiołowej. Uwzględniono to już w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku. Obecnie, w związku z powodzią nawiedzającą południowe rejony kraju, polski rząd niestety zmuszony jest korzystać z tych przepisów – wprowadzając stan klęski żywiołowej na terenach dotkniętych wielką wodą. Jak pod względem prawnym wygląda ten stan nadzwyczajny i z czym dla obywateli wiązać się może jego wprowadzenie?

Stan klęski żywiołowej

Stan klęski żywiołowej jako jedyny wprowadzany jest w czasie pokoju. Potrzeba wydania stosownego rozporządzenia jest tutaj podyktowana zagrożeniem ze strony natury, a nie ludzi. Akt wykonawczy na podstawie ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej wydaje Rada Ministrów. Stan klęski żywiołowej może obowiązywać na terenie nawet niewielkiej części kraju przez okres 30 dni, chyba że o przedłużeniu zdecyduje Sejm.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 1 wspomnianej ustawy, przez klęskę żywiołową należy rozumieć:

katastrofę naturalną lub awarię techniczną, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem

W naszych realiach najbardziej prawdopodobną przyczyną wprowadzenia stanu klęski żywiołowej jest powódź. Ewentualnie mogą być to również ekstremalne opady śniegu. Obecnie mamy do czynienia z tym pierwszym przypadkiem. W związku z powodzią 2024 roku wprowadzono stan klęski żywiołowej na obszarze województw dolnośląskiego, opolskiego i śląskiego.

Koordynacją działań ratunkowych w warunkach klęski żywiołowej zajmuje się – w zależności od obszaru objętego stanem nadzwyczajnym – wójt, starosta, wojewoda albo właściwy minister. W zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu uczestniczą: Państwowa Straż Pożarna i inne jednostki ochrony przeciwpożarowej, Policja, Straż Graniczna, Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa, podmioty lecznicze, w tym w szczególności dysponenci jednostek systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne, oraz inne właściwe w tych sprawach państwowe urzędy, agencje, inspekcje, straże i służby. Jeśli zajdzie taka konieczność, do pomocy może zostać oddelegowane wojsko.

W przypadku stanu klęski żywiołowej związanym z powodzią mamy do czynienia z ograniczeniem wolności i praw człowieka i obywatela. Może ono polegać na:

nakazie lub zakazie prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju,
nakazaniu pracodawcy oddelegowania pracowników do dyspozycji organu kierującego działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia,
całkowitej lub częściowej reglamentacji zaopatrzenia w określonego rodzaju artykuły,
zakazie okresowego podwyższania cen na towary lub usługi określonego rodzaju,
obowiązku poddania się badaniom lekarskim, leczeniu, szczepieniom ochronnym oraz stosowaniu innych środków profilaktycznych i zabiegów,
obowiązku poddania się kwarantannie,
obowiązku opróżnienia lub zabezpieczenia lokali mieszkalnych bądź innych pomieszczeń,
nakazie ewakuacji w ustalonym czasie z określonych miejsc, obszarów i obiektów,
nakazie lub zakazie określonego sposobu przemieszczania się.

Jako że każdy obywatel jest zobowiązany dbać o kraj i jego prawidłowe funkcjonowanie, koordynator działań może również wprowadzić obowiązek świadczeń osobistych i rzeczowych polegających – między innymi – na:

udzielaniu pierwszej pomocy osobom, które uległy nieszczęśliwym wypadkom,
oddaniu do używania posiadanych nieruchomości lub rzeczy ruchomych,
udostępnieniu pomieszczeń osobom ewakuowanym,
przyjęciu na przechowanie i pilnowaniu mienia osób poszkodowanych lub ewakuowanych,
pełnieniu wart.

Konkretne ograniczenia praw i wolności oraz różnego rodzaju nakazy i zakazy wprowadzane są do obrotu prawnego w formie rozporządzenia. Na dzień opublikowania niniejszego artykułu obowiązuje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 września 2024 roku w sprawie wprowadzenia stanu klęski żywiołowej na obszarze części województwa dolnośląskiego, opolskiego oraz śląskiego (Dz.U. z 2024r. poz. 1365). Zgodnie z jego treścią dopuszczono stosowanie następujących ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela:

1) obowiązku opróżnienia lub zabezpieczenia lokali mieszkalnych bądź innych pomieszczeń;

2) nakazu ewakuacji w ustalonym czasie z określonych miejsc, obszarów i obiektów;

3) nakazu lub zakazu przebywania w określonych miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach;

4) nakazu lub zakazu określonego sposobu przemieszczania się.

Na chwilę obecną katalog ograniczeń nie jest zbyt szeroki. Nie wprowadzono chociażby nakazu udzielania świadczeń czy to osobistych, czy rzeczowych. Jedyne dolegliwości dla mieszkańców czy przedsiębiorców mogą dotyczyć właściwie wyłącznie kwestii ewakuacji i utrudnień w przemieszczeniu się. Oczywiście, jeśli sytuacja się pogorszy, rozporządzenie może zostać zmienione, a zakazy i nakazy – rozszerzone. Trzeba też pamiętać, że złamanie zasad stanu klęski żywiołowej może wiązać się z orzeczeniem przez sąd kary aresztu lub grzywny.

Kryzys w firmach w wyniku powodzi.

Powódź tysiąclecia, która nawiedziła Polskę w 1997 roku, miała katastrofalne skutki nie tylko dla obywateli, ale również dla wielu przedsiębiorstw. Liczne firmy, szczególnie te zlokalizowane na terenach najbardziej dotkniętych żywiołem, znalazły się w poważnym kryzysie finansowym i operacyjnym. Straty materialne, zniszczona infrastruktura oraz przerwane łańcuchy dostaw postawiły wiele przedsiębiorstw na skraju bankructwa. Niestety w obecnej sytuacji scenariusz może się powtórzyć, dlatego ważnym jest, aby przedsiębiorcy wiedzieli jakie rozwiązania mogą uchronić ich działalność przed kryzysem wywołanym powodzią.

W obliczu tak trudnej sytuacji, jednym z możliwych rozwiązań prawnych, które może pomóc firmom przetrwać kryzys, są między innymi negocjacje z kontrahentami i wierzycielami. W wielu przypadkach empatyczne podejście i chęć porozumienia na linii przedsiębiorca – kontrahent/wierzyciel daje możliwość czasowej zmiany warunków umów oraz płatności.

Niestety nie zawsze negocjacje są skuteczne, a niekiedy okres powrotu do pełnej kondycji firmy sprzed powodzi, może się znacznie wydłużyć. W tych przypadkach skutecznym rozwiązaniem może być restrukturyzacja. Firmy w restrukturyzacji objęte są swojego rodzaju okresem ochronnym, który powoduje, że przedsiębiorcy zyskują czas na złapanie oddechu i powrót na biznesowe tory.

Proces ten, obejmujący zmianę struktury organizacyjnej, finansowej lub własnościowej przedsiębiorstwa, może umożliwić firmom adaptację do nowych, post-kryzysowych warunków rynkowych, jednocześnie zapewniając:

zaawansowane negocjacje z wierzycielami,
zabezpieczenie umów przed wypowiedzeniem
zawieszenie spłaty rat kredytów i leasingu
zablokowanie możliwych egzekucji komorniczych
redukcji możliwego zadłużenia.

Restrukturyzacja jako narzędzie prawne, stanowi dla wielu przedsiębiorstw szansę na przetrwanie i kontynuację działalności mimo ogromnych strat poniesionych w wyniku powodzi.