Jakie zobowiązania nie podlegają umorzeniu w upadłości konsumenckiej?

Zgodnie z przepisami prawa upadłościowego, po wykonaniu obowiązków określonych w planie spłaty wierzycieli sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu wykonania planu spłaty i umorzeniu zobowiązań upadłego. Chodzi o długi powstałe przed dniem ogłoszenia upadłości i niespłacone w wyniku wykonania planu spłaty. Po wydaniu wspomnianego wyżej postanowienia niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego dotyczącego tych zobowiązań. Jest to bez wątpienia największy przywilej wynikający z postępowania upadłościowego oraz przejaw realizacji jednego z kluczowych jego celów, jakim jest umożliwienie umorzenia zobowiązań upadłego. Istnieje jednak katalog zawierający kategorie zobowiązań, które ze względu na swój charakter i specyfikę nie podlegają umorzeniu po wykonaniu planu spłaty.

1. Zobowiązania o charakterze alimentacyjnym

Zobowiązania alimentacyjne mają charakter świadczeń okresowych. Ze względu na ich cel i treść świadczenia, prawa i obowiązki alimentacyjne mają charakter ściśle osobisty i nie można ich przenieść zarówno za życia, jak i na wypadek śmierci. Wierzytelności alimentacyjne nie mogą być umorzone przez potrącenie, nie stanowią przedmiotu egzekucji i zastawu.

W dominującej liczbie przypadków dotyczą one zaspokajania podstawowych potrzeb osób małoletnich. Obowiązek alimentacyjny musi wynikać z prawomocnego wyroku sądu albo innego tytułu egzekucyjnego umożliwiającego przymusowe dochodzenie roszczenia.

Należy zaznaczyć, iż osoba uprawniona z tytułu alimentów w postepowaniu upadłościowym posiada przymiot wierzyciela i może dokonać zgłoszenia wierzytelności. Ze względu na swój charakter i cel zobowiązania alimentacyjne nie zostaną jednak umorzone w wyniku wykonania planu spłaty, a obowiązek alimentacyjny, mimo całościowego oddłużenia, nadal ciążył będzie na dłużniku. Dodatkowo również należności przysługujące funduszowi alimentacyjnemu, z tytułu wypłaty uprawnionemu alimentów w przypadku, gdy ich wyegzekwowanie bezpośrednio od dłużnika nie jest możliwe, nie podlegają umorzeniu.

2. zobowiązania wynikające z rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci

Przedmiotowe zobowiązania wynikają z deliktów prawa cywilnego, które wiążą się z wyrządzeniem szkody na osobie. Istotą odrębności renty odszkodowawczej jest jej funkcja represyjna, która stanowić ma osobistą dolegliwość za spowodowanie szkody oraz funkcja kompensacyjna, która ma wynagradzać poszkodowanemu doznany uszczerbek o charakterze trwałym lub czasowym. Jak wskazuje brzmienie ustawy, umorzeniu nie podlegają wszystkie zobowiązania o charakterze odszkodowawczym, ale tylko renty (świadczenia okresowe bez terminu końcowego) dotyczące szkody na osobie (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach – V Wydział Cywilny z dnia 10 marca 2022 r. V AGa 28/21).

3. zobowiązania do zapłaty orzeczonych przez sąd kar grzywny, a także do wykonania obowiązku naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę

Kategoria wskazanych wyżej zobowiązań związana jest z sankcjami karnymi w związku z popełnieniem czynu zabronionego. Grzywna stanowi jedną z kar przewidzianych w kodeksie karnym. Ma ona charakter głównie represyjny, stanowiący osobistą dolegliwość dla przestępcy. Natomiast obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę stanowią środek kompensacyjny, który pozwala pokrzywdzonemu na zaspokojenie w jakimś stopniu uszczerbku osobistego, którego doznał w wyniku popełnienia przestępstwa. Doprowadzenie na skutek postepowanie cywilnego do umorzenia zobowiązania wynikającego z orzeczonej kary uniemożliwiłoby realizację odpowiedzialności karnej względem przestępcy i mogłoby doprowadzić do faktycznego uniknięcia przez niego represji. Natomiast umorzenie zobowiązań odszkodowawczych i związanych z zadośćuczynieniem godziłoby w ogromnym stopniu w interesy pokrzywdzonego, który ma pełne prawo do uzyskania kompensacji.

4. zobowiązania do zapłaty nawiązki lub świadczenia pieniężnego orzeczonych przez sąd jako środek karny lub środek związany z poddaniem sprawcy próbie, jak również zobowiązania do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem

Powyższe zobowiązania również są konsekwencją popełnienia przez upadłego przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego orzeczeniem sądu. Umożliwienie umorzenia wskazanych zobowiązań wraz z wykonaniem planu spłaty, negowałoby podstawowe zasady prawa karnego, między innymi zasadę odpowiedzialności za własny czyn i stanowiłoby ingerencję w jego autonomię. Doprowadzić by to mogło do swoistego „uniewinnienia” w związku z wykonaniem planu spłaty.

5. zobowiązania, których upadły umyślnie nie ujawnił, jeżeli wierzyciel nie brał udziału w postępowaniu

Osoba składająca wniosek o ogłoszenie upadłości obowiązana jest wskazać w nim wszystkich wierzycieli, o których posiada informację. Po wszczęciu postępowania syndyk zawiadamia wskazanych we wniosku wierzycieli oraz wszystkich innych wierzycieli, o których informację uzyska w trakcie postępowania. Upadły jest zobowiązany do działania w dobrej wierze, co oznacza, iż nie może doprowadzić do utajnienia żadnej informacji mającej wpływ na jego sytuację majątkową, w tym między innymi istnienia wierzytelności. Aby zobowiązanie nie zostało umorzone wraz z postanowieniem o stwierdzeniu wykonania planu spłaty, muszą zostać spełnione łącznie dwie przesłanki:

1) upadły umyślnie nie ujawnił istnienia zobowiązania,
2) wierzyciel nie brał udziału w postępowaniu.

Przesłanka pierwsza wiąże się z działaniem Upadłego, które zależne jest od jego woli. Przy winie umyślnej sprawca ma świadomość szkodliwego skutku swojego zachowania i przewiduje jego nastąpienie (dolus directus) lub co najmniej godzi się na wystąpienie szkodliwych skutków swojego zachowania (dolus eventualis). Sytuacja wierzyciela, który utracił roszczenie związane z wymagalną wierzytelności, jest niewątpliwie wysoce niekorzystna. Ustawodawca wprowadzając powyższy przepis nie ujął w jego dyspozycji, iż nieujawnieniu wierzytelności nastąpić ma w celu pokrzywdzenia wierzycieli. Ciężar dowodu umyślnego nieujawnienia przez upadłego istnienia zobowiązania spoczywa na wierzycielu.

Przesłanka druga wiązana jest z partycypacją wierzyciela w postępowaniu upadłościowym, co związanie jest ze zgłoszeniem przysługującej mu wierzytelności w toku postępowania.

Podsumowując, nie wszystkie zobowiązania upadłego podlegają umorzeniu po wykonaniu planu spłaty. Katalog wyjątków ma charakter zamknięty, w konsekwencji czego trzeba interpretować go ściśle. Odrębność wskazanych zobowiązań wynika przede wszystkim z okoliczności ich powstania oraz celu, jaki zadośćuczynienie im ma spełnić.