Postępowanie upadłościowe
Redakcja 2025-10-09

Co może upadły? – uprawnienia i obowiązki upadłego w toku postępowania upadłościowego.

co może upadły w toku postępowania upadłościowego?

Ogłoszenie upadłości natychmiast zmienia sytuację prawną dłużnika – obowiązki upadłego stają się kluczowe dla prawidłowego przebiegu całego postępowania. W momencie ogłoszenia upadłości dłużnik traci możliwość zarządzania oraz rozporządzania swoim majątkiem. Jednakże wbrew powszechnemu przekonaniu, samo ogłoszenie upadłości nie wpływa na zdolność prawną ani zdolność do czynności prawnych upadłego.

Spis treści

W tym artykule przedstawimy szczegółowo, jakie są obowiązki osoby, która ogłosiła upadłość oraz jakie prawa zachowuje w toku postępowania. Przeanalizujemy obowiązki upadłego w postępowaniu upadłościowym, w tym konieczność wydania majątku tworzącego masę upadłości. Warto podkreślić, że masa upadłości obejmuje zarówno mienie posiadane przez dłużnika w dniu ogłoszenia upadłości, jak również mienie nabyte po tym fakcie. Wyjaśnimy także, czym różni się upadłość konsumencka od gospodarczej w kontekście obowiązków upadłego.

Należy pamiętać, że niewywiązanie się z obowiązku wydania całego swojego majątku może skutkować poważnymi konsekwencjami, włącznie z odpowiedzialnością karną za przestępstwo udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzycieli. Dlatego tak ważne jest dokładne poznanie swoich praw i obowiązków w tej trudnej sytuacji prawnej.

Kim jest upadły i co oznacza ogłoszenie upadłości

Pojęcie „upadły” pojawia się w momencie, gdy sąd wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości wobec konkretnej osoby. Warto zatem zrozumieć, co dokładnie oznacza ten status i jakie niesie ze sobą konsekwencje.

Czym jest status upadłego

Status upadłego otrzymuje osoba, wobec której wydano postanowienie o ogłoszeniu upadłości po stwierdzeniu jej niewypłacalności i uwzględnieniu wniosku o ogłoszenie upadłości. Zgodnie z art. 185 ust. 1 Prawa upadłościowego, „upadłym jest ten, wobec kogo wydano postanowienie o ogłoszeniu upadłości”. Z chwilą ogłoszenia upadłości majątek dłużnika staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli. Jednak samo uzyskanie statusu upadłego nie oznacza automatycznej utraty wszystkich praw do dysponowania własnym majątkiem.

Czy upadły traci zdolność do czynności prawnych

Kluczową kwestią jest fakt, że ogłoszenie upadłości nie wpływa na zdolność prawną ani zdolność do czynności prawnych osoby, która znalazła się w takiej sytuacji. Art. 185 ust. 2 Prawa upadłościowego wyraźnie stwierdza, że „ogłoszenie upadłości nie ma wpływu na zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych upadłego”. Oznacza to, że upadły nadal może swobodnie dysponować majątkiem, który nie wchodzi do masy upadłości. W sprawach niedotyczących majątku wchodzącego do masy upadłości, upadłemu przysługują wszystkie uprawnienia, zarówno o charakterze prawnomaterialnym, jak i procesowym.

Różnice między upadłością konsumencką a gospodarczą

Upadłość konsumencka i gospodarcza znacząco różnią się między sobą, mimo że w obu przypadkach chodzi o rozwiązanie problemu niewypłacalności. Upadłość konsumencka dotyczy wyłącznie osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Natomiast upadłość gospodarcza odnosi się do przedsiębiorców, spółek handlowych oraz innych podmiotów prowadzących działalność gospodarczą.

Istotną różnicą są także cele tych postępowań. W przypadku upadłości gospodarczej głównym celem jest maksymalne zaspokojenie roszczeń wierzycieli, choć prawo przewiduje również możliwość oddłużenia dla rzetelnego dłużnika. Z kolei w upadłości konsumenckiej silniej akcentowana jest funkcja oddłużeniowa, która ma umożliwić dłużnikowi nowy start finansowy.

Aby przedsiębiorca mógł skorzystać z upadłości konsumenckiej, musi najpierw zakończyć działalność gospodarczą i zostać wykreślony z odpowiedniego rejestru. Dopiero wtedy może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, zachowując wszystkie prawa i obowiązki, które wynikają ze statusu upadłego.

Obowiązki upadłego w postępowaniu upadłościowym

Z chwilą ogłoszenia upadłości dłużnik zostaje obciążony szeregiem obowiązków prawnych, których przestrzeganie warunkuje prawidłowy przebieg postępowania. Obowiązki upadłego mają zasadnicze znaczenie dla skutecznej realizacji celów postępowania upadłościowego.

Wydanie majątku i dokumentów syndykowi

Pierwszym i podstawowym obowiązkiem upadłego jest wskazanie i wydanie syndykowi całego swojego majątku. Ponadto, upadły musi wydać wszelkie dokumenty dotyczące jego działalności, majątku oraz rozliczeń, w szczególności księgi rachunkowe, ewidencje prowadzone dla celów podatkowych i korespondencję. Wykonanie tego obowiązku upadły potwierdza pisemnym oświadczeniem, które składa sędziemu-komisarzowi. Należy pamiętać, że złożenie fałszywego oświadczenia może skutkować odpowiedzialnością karną za składanie fałszywych zeznań.

Udzielanie wyjaśnień syndykowi i sędziemu-komisarzowi

Upadły jest zobowiązany udzielać syndykowi i sędziemu-komisarzowi wszelkich potrzebnych wyjaśnień dotyczących swojego majątku. W szczególności musi informować syndyka o wszelkich zdarzeniach majątkowych, które wystąpią w trakcie upadłości (np. otrzymanie spadku czy darowizny), a także o zmianie pracodawcy i osiąganych dochodach. Syndyk może wezwać upadłego do swojej kancelarii, odwiedzić go w miejscu zamieszkania lub przeprowadzić rozmowę za pomocą internetowych komunikatorów w celu uzyskania niezbędnych informacji.

Zakaz rozporządzania majątkiem

Z dniem ogłoszenia upadłości upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania z mienia wchodzącego do masy upadłości i rozporządzania nim. Czynności prawne upadłego dotyczące mienia wchodzącego do masy upadłości są nieważne. Zarząd nad całym majątkiem przejmuje syndyk, który od momentu ogłoszenia upadłości podejmuje czynności mające na celu jego likwidację i spłatę zadłużenia.

Konsekwencje niewywiązania się z obowiązków

Niewywiązywanie się przez upadłego z ciążących na nim obowiązków może prowadzić do poważnych konsekwencji. Przede wszystkim, sąd może umorzyć postępowanie upadłościowe, co uniemożliwia oddłużenie. W przypadku planu spłaty lub warunkowego umorzenia zobowiązań, niewykonywanie obowiązków może skutkować uchyleniem planu spłaty lub postanowienia o warunkowym umorzeniu, co jest równoznaczne z brakiem uzyskania oddłużenia. Warto zaznaczyć, że upadły, który nie wydaje syndykowi całego majątku, ksiąg rachunkowych lub innych dokumentów, albo nie udziela wymaganych informacji, może podlegać karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Uprawnienia upadłego w toku postępowania

Mimo utraty prawa do zarządzania majątkiem wchodzącym w skład masy upadłości, osoba upadła zachowuje pewne istotne uprawnienia w toku postępowania upadłościowego. Te prawa mają kluczowe znaczenie dla ochrony interesów upadłego.

Prawo do zarządzania majątkiem wyłączonym z masy

Upadły zachowuje pełną swobodę w zarządzaniu majątkiem niewchodzącym w skład masy upadłości. Dotyczy to przede wszystkim dochodów niepodlegających zajęciu zgodnie z przepisami Kodeksu Postępowania Cywilnego oraz mienia wyłączonego z masy upadłości przez sędziego-komisarza. Dzięki temu upadły może zawierać umowy dotyczące bieżących spraw życia codziennego, o ile nie są one szkodliwe dla masy upadłości i interesu wierzycieli.

Możliwość składania skarg na czynności syndyka

Upadły ma prawo kontrolować działania syndyka poprzez wnoszenie skarg na jego czynności lub zaniechania. Skargę należy złożyć w terminie siedmiu dni od dnia dokonania czynności lub od dnia, w którym skarżący dowiedział się, że czynność miała być dokonana. Skarga podlega opłacie w wysokości 30 zł i jest składana za pośrednictwem syndyka, który może ją uwzględnić lub przekazać do sądu upadłościowego.

Dostęp do akt postępowania

Jako uczestnik postępowania, upadły ma prawo wglądu do akt sprawy. Akta udostępniane są w biurze syndyka lub elektronicznie z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej. Upadły może również sporządzać odpisy, wyciągi oraz fotokopie dokumentów.

Wniosek o wyłączenie części dochodu z masy upadłości

Upadły może złożyć wniosek o określenie części dochodu, która nie wchodzi do masy upadłości. Sędzia-komisarz, rozpatrując taki wniosek, bierze pod uwagę szczególne potrzeby upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, w tym ich stan zdrowia, potrzeby mieszkaniowe oraz możliwości ich zaspokojenia.

Wniosek o korzystanie z zamieszkiwanej nieruchomości

Jeżeli nieruchomość wchodzi w skład masy upadłości i była zamieszkiwana przez upadłego w momencie ogłoszenia upadłości, może on złożyć wniosek o ustalenie zakresu i czasu korzystania z niej. Decyzje w tym zakresie podejmuje sędzia-komisarz, mając na uwadze, by korzystanie z nieruchomości nie utrudniało jej sprzedaży przez syndyka.

Mienie wyłączone z masy upadłościowej

Prawo upadłościowe przewiduje, że nie wszystkie składniki majątku dłużnika wchodzą do masy upadłości. Wyłączenia te mają kluczowe znaczenie, ponieważ zapewniają upadłemu minimum egzystencji w trakcie postępowania.

Przedmioty codziennego użytku

Do masy upadłości nie wchodzą przedmioty urządzenia domowego niezbędne dla upadłego i jego domowników. Obejmuje to przede wszystkim lodówkę, pralkę, odkurzacz, piekarnik lub kuchenkę mikrofalową oraz łóżka, stół i krzesła w liczbie niezbędnej dla domowników. Jednakże wyłączenie to nie dotyczy przedmiotów, których wartość znacznie przekracza przeciętną wartość nowych przedmiotów danego rodzaju. Ponadto z masy upadłości wyłączona jest pościel, bielizna i ubranie codzienne, a także zapasy żywności i opału niezbędne dla upadłego i jego rodziny na okres jednego miesiąca.

Część wynagrodzenia poniżej minimum

Wolna od zajęcia jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy. Dotyczy to wynagrodzenia po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy. W przypadku upadłego pracującego w niepełnym wymiarze, kwota ta ulega proporcjonalnemu pomniejszeniu.

Narzędzia pracy i przedmioty do nauki

Z masy upadłości wyłączone są narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej upadłego oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia. Wyłączenie to nie obejmuje jednak pojazdów mechanicznych, chyba że są one niezbędne do wykonywania zawodu. Ponadto wyłączone są przedmioty potrzebne do nauki, papiery osobiste oraz przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych.

Produkty lecznicze i środki medyczne

Do masy upadłości nie wchodzą produkty lecznicze niezbędne do funkcjonowania podmiotu leczniczego przez okres trzech miesięcy oraz wyroby medyczne. Również przedmioty niezbędne ze względu na niepełnosprawność upadłego lub członków jego rodziny są wyłączone z masy upadłości.

Wnioski

Podsumowując, postępowanie upadłościowe niesie ze sobą zarówno ograniczenia, jak i pewne gwarancje dla upadłego. Wprawdzie traci on prawo zarządzania swoim majątkiem wchodzącym do masy upadłości, jednakże zachowuje pełną zdolność do czynności prawnych oraz możliwość dysponowania mieniem wyłączonym z masy.

Niewątpliwie znajomość swoich praw i obowiązków stanowi fundament skutecznego przejścia przez proces upadłości. Przede wszystkim, upadły musi pamiętać o konieczności pełnej współpracy z syndykiem oraz sędzią-komisarzem, zwłaszcza w zakresie wydania majątku i dokumentów. Niewykonanie tych obowiązków może skutkować poważnymi konsekwencjami, łącznie z odpowiedzialnością karną.

Z drugiej strony, ustawodawca zapewnił upadłemu szereg narzędzi ochronnych, które pozwalają mu zachować godne warunki życia podczas postępowania. Należą do nich możliwość korzystania z części dochodów, przedmiotów codziennego użytku czy narzędzi pracy. Co więcej, upadły może aktywnie uczestniczyć w postępowaniu poprzez składanie skarg na czynności syndyka czy wnioskowanie o wyłączenie części dochodu z masy upadłości.

W ostatecznym rozrachunku, postępowanie upadłościowe, choć trudne, daje szansę na nowy start finansowy. Dlatego też szczególnie ważne jest rzetelne wypełnianie obowiązków przez upadłego przy jednoczesnym korzystaniu z przysługujących mu uprawnień. Tylko takie podejście zapewnia realną możliwość oddłużenia i powrotu do stabilności finansowej.

Redakcja

Kancelarii Piotrowski i Wspólnicy